Endonezya

İslam aleminin nüfusça en kalabalık ülkesi olan Endonezya uzun süreden beridir iç karışıklıklara şahit olmaktadır. Bu yüzden uzun süreden beridir gündemde olan bir İslam ülkesidir. Biz de dergimizin bu sayısının İslam coğrafyası bölümünde bu ülkeyi tanıtıyoruz.

Genel Bilgiler

Resmi adı: Endonezya Cumhuriyeti

Başkenti: Jakarta (Nüfusu: 12 milyon)

Yüzölçümü: 1.919.443 km2

Nüfusu: 215 milyon (1999 tahmini). Halkın % 31'i şehirlerde yaşamaktadır.

Etnik yapı: Endonezya halkı çok çeşitli etnik unsurlardan meydana gelmektedir. Bu etnik unsurların başta gelenleri oran sıralamasına göre şunlardır:

Javalılar: % 33.55 orana sahiptirler yani Endonezya nüfusunun üçte birini oluştururlar. Çoğunlukla Java adasında yaşamaktadırlar. Endonezya'nın resmi dili olan Bahasa dilini konuşurlar. % 90'ı Müslümandır.

Sundanlılar: % 15.70 orana sahiptirler. Çoğunlukla Java adasında yaşamaktadırlar. Malezya - Polinezya dil grubuna ait olan ve Sundanca denen bir dil konuşurlar. % 98'i Müslümandır.

Maduralılar: % 6.65 orana sahiptirler. Çoğunlukla Madura adasında yaşarlar. Cava diline yakın olan ve Madura dili adı verilen bir dili konuşurlar. % 95'i Müslümandır.

Malaylar: Malezya kökenli bir etnik unsurdur. % 5 orana sahiptirler. % 99'u Müslümandır.

Bunların yanı sıra Minangkabula, Bugiler, Açeliler, Benjar Kuntanlılar, Makassarlar, Sasaklar başta olmak üzere çok değişik etnik unsurlar yaşamaktadır.

Dil: Devletin resmi dili Bahasa Endonezya dilidir. Ancak halk arasında 250'den fazla yöresel dil konuşulmaktadır. İngilizce de geçerli bir dildir.

Din: Devlet, İslam, hıristiyanlık, hinduizm ve bazı küçük toplulukların bağlı olduğu tabiat dinlerini resmi din olarak kabul etmiştir. Ancak halkın % 87'si Müslümandır. Müslümanlar genellikle sünni hanefidir. Geriye kalan nüfusun % 4.5'i hıristiyan, % 4.5'i brahmanist, % 1'i hinduist, % 0.8'i budist, diğerleri de tabiat dinleri mensuplarıdır. Hıristiyanların üçte bire yakını katolik diğerleri protestandır.

Dış problemleri: Endonezya Borneo adasındaki Sarawak ve Sabah eyaletlerinin Malezya'ya verilmesine razı olmadı. Bu konu geçmişte iki ülke arasında savaşa da vesile oldu. Bugün bu konu biraz küllenmiş gibi görünse de iki ülke arasında mesele olmaya devam etmektedir.

İç problemleri: Sumatra adasında İslam'ın yüzyıllar boyunca bayraktarlığını yapmış olan Açe halkı Hollanda sömürgeciliğinin bir devamı olarak gördükleri Endonezya sömürgeciliğine karşı çıkmakta ve kendi bağımsız devletlerini kurmak için mücadele etmektedirler. Açe halkı bu amaçla Açe Sumatra Milli Kurtuluş Cephesi adıyla bir örgüt kurdu. Bu cephe 4 Kasım 1976'da yayınladığı bir bildirgeyle Açe Sumatra'nın bağımsızlığını ilan etti ve cephenin lideri Dr. Tungku Hasan di Tiro'nun liderliğinde bağımsız bir hükümet kurduğunu açıkladı. Ancak Endonezya hükümeti sahip olduğu dış desteğe ve askeri güce dayanarak bu hükümete hayat hakkı tanımadı. Ama Açe Sumatra halkının bağımsızlık mücadelesi sona ermemiştir. Açeliler Endonezya milliyetçiliğini benimsememekte kendi inançlarına göre şekillenen bir yönetime kavuşma arzusu taşımaktadırlar. Bu konu Endonezya yönetiminin sürekli başını ağrıtan bir meseledir.

Endonezya, daha önce Portekiz sömürgesi olan Doğu Timor'u 1975'te kendi topraklarına kattı. Ancak burada Endonezya yönetimine karşı bir ayaklanma ortaya çıktı. Hükümet ayaklanmanın lideri Jose Gusmao'yu geçtiğimiz yıllarda tutukladıysa da bölgedeki karışıklıklar durmadı. BM, Endonezya'nın Doğu Timor'u ilhak kararını tanımıyor. Sömürgeci güçler Endonezya halkının Suharto'yu tahttan indirmesinden sonra Doğu Timor meselesini yeniden kaşımaya ve buradaki hıristiyanları ayaklanmaya teşvik etmeye başladı. Sömürgeci güçlerin bu tahrikleri Endonezya'nın bazı bölgelerinde birtakım iç karışıklıkların ve etnik çatışmaların meydana gelmesine yol açtı. Bu iç karışıklıklar hala durulmuş değil.

İslami Hareket: Bugün Endonezya halkının % 87'si Müslüman olarak değerlendirilse de bu oran İslam'ı gereği gibi anlayıp yaşayabilenlerin oranı değildir. Bu, gerek sömürge döneminde, gerekse bağımsızlık sonrasında izlenen cahilleştirme, yozlaştırma ve halkı İslam'dan uzaklaştırma politikasının bir sonucudur. Ancak dinine bağlı olanlar da az değildir. Özellikle son yıllarda İslami şuurlanma daha da hız kazanmış ve bütün camiler cemaatlerle dolup taşmaya başlamıştır. Bunun yanı sıra halkı yeniden İslami kimliğine kavuşturma ve İslam'ı devlete hakim kılma amacı taşıyan örgütler ve cemaatler de bulunmaktadır. Bunlar hakkında özet bilgiler vereceğiz. Önce bu ülkedeki İslami hareketin yakın geçmişinden kısaca söz edelim:

1921'de sömürgecilere karşı Serikat İslam (İslam Birliği) adında bir örgüt kuruldu. Başlangıçta güçlü olarak yola çıkan bu hareket Hollandalıların çıkardığı fitneyle bölündü ve gücünü kaybetti. Bu hareket 1930'da Endonezya İslami Birlik Partisi (PSII) adını aldı ve bağımsızlık sonrasında da siyasi parti olarak varlığını sürdürdü. 1973'te hükümet tarafından kapatılıncaya kadar da siyaset sahnesinde kaldı.

1926'da kurulan Nahdatu'l-Ulema (Alimler Dirilişi - NU) başlangıçta siyasetten uzak duruyor ve "iyiliği emir, kötülükten nehiy" görevini yerine getirme amacı taşıdığını bildiriyordu. 1953'te siyasi bir parti sıfatı kazandı ve 1984'te kapatılıncaya kadar siyasi faaliyetlerini sürdürdü.

NU ile aynı dönemlerde kurulan Muhammediye Cemiyeti davet çalışmalarına ağırlık vermiştir. Bugün resmi bir kimliğe sahip olmasa da aynı faaliyetlerini sürdürmektedir.

Japon işgali döneminde Hizbullah adı verilen askeri gruplar oluşturuldu. Bunlar Hollandalılara karşı Japonlar tarafından eğitildiler. Ancak Hizbullah mensupları daha sonra Japonlara karşı da tavır aldılar. Japonların çekilmesinden sonra Hizbullah'ın Hollanda karşısında verilen mücadelede önemli etkinliği oldu. 1947'de adını Daru'l-İslam olarak değiştirerek, askeri kanadına da Endonezya İslam Ordusu adını vererek faaliyetine devam etti. Bağımsızlık sonrası kurulan yönetim bu örgüte karşı cephe aldı ve 1960'larda da tamamen dağıttı.

Bağımsızlığın ilanından sonra İslami nitelikli birçok siyasi parti kuruldu. Bunların başında Endonezya Müslümanları Şura Meclisi (MASJUMI) gelir. Bu parti tanınmış İslami hareket önderlerinden Muhammed Nasır tarafından kurulmuş ve birçok koalisyon hükümetine katılmıştır. Ancak 1967'de kapatıldı. Arkasından 1968'de Endonezya Müslümanları Partisi (PMI) kuruldu. Suharto bu partinin çalışmalarını da yasakladı. İslami amaçlı diğer partiler de hükümetçe kapatıldılar.

1940'larda kurulan ve öğrenciler arasında etkili olan İslami Öğrenciler Birliği 1985'te hükümet baskısı dolayısıyla dağıldı.

Halen varlığını sürdüren İslami teşkilatların başında şu ikisi gelmektedir: Endonezya İslam Daveti Yüksek Konseyi: Muhammed Nasır'ın önderliğinde 1967'de Jakartalı ilim adamları tarafından kuruldu. Daha çok davet, tebliğ ve eğitim çalışmalarına ağırlık vermektedir. Çok sayıda eğitim kurumu, okul, enstitü ve araştırma kurumu kurmuştur. Bunun yan ısıra Müslüman üniversite öğrencilerine burs temin etmektedir.

Endonezya İslami Öğrencileri (PII): Özellikle üniversite öğrencileri arasında faaliyet yürütmekte ve öğrencilere İslami - siyasi şuur kazandırmaya çalışmaktadır. 4.5 milyon üyeye sahip olan PII'nin gençlik üzerinde etkisini gören Suharto yönetimi örgüt yöneticilerine ağır baskı yaptı ve kendini feshetmesini istedi. Daha sonra Gençlik Sorunları Bakanlığı bu örgütün meşruiyetini kaybettiği yolunda açıklama yaptı. Ancak PII bütün bu baskılara rağmen yoluna devam etti. Suharto'nun tahtından indirilmesinde İslami öğrenci hareketinin baş rolü çektiği bilinmektedir.

Bunların yanı sıra devlet kontrolü dışında çeşitli cemaat faaliyetleri yürütülmektedir.

Ekonomi: Endonezya'nın ekonomisi birinci derecede petrol ve doğal gaza dayanır. OPEC ülkeleri arasında 1993'te gerçekleştirilen anlaşmadan sonraki günlük petrol üretimi 1 milyon 330 bin varildir. 1993'teki petrol rezervi 8 milyar 350 milyon varil, doğal gaz rezervi de 1 trilyon 374 milyar m3 olarak tahmin ediliyordu. Petrol ve doğal gazdan elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 14'tür. Bununla birlikte halkın büyük çoğunluğunun geçim kaynağı tarım, hayvancılık ve balıkçılıktır. Bu sektörlerden elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 25'tir ve çalışan nüfusun % 55'i bu alanlarda iş görmektedir.

Endonezya yerel kaynaklar bakımından da zengin sayılır.

Kişi başına düşen milli gelir 610 dolardır.