Taha AKYOL'un görüşleri...
“Devletin İslâm’la Barışması Zorunludur”
– Devlet-Din ilişkileri Türkiye’de problemli bir alan olarak görülüyor.
Sizce de öyle mi? Problem sizin açınızdan hangi boyutlarda?
Taha AKYOL:
Evet, Türkiye’nin temel sorunlarından biri, din-devlet ilişkilerindeki
sağlıksızlıkdır ve bunun en büyük sebebi, otoriter laikçi devlet anlayışıdır.
Devletin laikliği böyle
anladığı bütün toplumlarda bu sorun yaşanmıştır.
Sorun ciddi boyutlardadır. Bu sorun, özelliştirmeye taraftar veya karşıt
olmaya benzemez. Bu sorun, tarihte büyük toplumsal kavgalara yol açmıştır.
Dayatmayla değil, yumuşama ve uzlaşmayla çözülür.
– Devletin bu alanı düzenlemek için benimsediği ilke laiklik ilkesi
olarak belirdi. Bu ilkeyi getirirken İslâm’dan ve İslâm’ı üstün bir değer
yargısı olarak benimseyen halktan ne bekliyordu? Problem nerede çıktı?
Taha AKYOL: Fransız Jakobenizminden esinlenen bizdeki laiklik,
sadece devletin teokrasiden arınması olarak değil, dinin devlet eliyle
toplumdan da tasfiyesi ve “vicdan”larda bırakılması olarak uygulanmıştır.
Demokrasi döneminde toplumdaki her dindarlık tezahürünün “irtica” paranoyasıyla
karşılanmasının ve “görüldüğü yerde ezilmeli” diye devlet şiddetiyle karşılanmasının
temelinde bu yanlış anlayış vardır. Bu çatışma, devletin dini toplumsal
alanda tasfiye etmek istediği Fransa’da da şiddetli gerilim ve rejim sorunlarına
sebep olmuştur. Liberal ve muhafazakar modernleşme modellerinde ise, mesela
İngiltere, ABD ve kuzey ülkelerinde bu din-devlet çatışması yaşanmamıştır.
Bizdeki laikçiler Batı tarihini ve din sosyolojisini bilmedikleri için,
ezberledikleri vecizeleri tek hakikat sanıyorlar ve dar kafalı davranıyorlar.
– Aradan 70 yıl geçti. Türkiye’de Devlet-Din ilişkileri problem olmaya
devam ediyor. Bu arada devletin hâlâ İslâm’dan beklentileri var; İslâm’ın
reforme edilmesi, müslümanların bunu kabul etmesi gibi. Gelinen noktayı
nasıl değerlendiriyorsunuz? Bunu bir çıkış yolu olarak görüyor musunuz?
AKYOL: Devlet, bırakın din gibi tamamen itikadi bir alanı, bütünüyle
dünyevi olan ideolojik düşüncelerde bile “reform” yapma hakkına, yetkisine
sahip değildir; buna kalkışmak akıllılık da olmaz. Böyle bir yaklaşım zihinlerin
resmi ideoloji tahakkümü altına alınması, toplumsal ve zihni dinamizmin
öldürülmesi olur.
Siyasi kültürümüzün kısırlığının önemli sebeplerinden biri, bu resmi
ideoloji dayatmasıdır zaten...
Kamu düzenini ihlal etmeyen ve şiddetten uzak duran her düşünce, bu
arada inançlar, doğal akışına bırakılmalıdır. Yeni yorumlar, yaklaşımlar,
yeni fikirler toplumsal süreçte oluşur.
– Sizin için devletin İslâm’la barışması sözü anlamlı mı? Anlamlıysa
bunun içi nasıl doldurulabilir? Toplumsal barış için de öyle bir girişimi
gerekli bulur musunuz?
AKYOL: “Devlet İslâmla barışmalı” sözü anlamlı olmanın ötesinde,
zorunludur. Bunun içi, demokrasiyle doldurulur. Din alanında devlet liberal
özgürlüklere saygılı olmalıdır. Şu, özellikle önemlidir: Devlet eliyle
dinin toplumsal alanda tasfye edilmesi biçimindeki bir devlet yapılanması
ve siyasi kültür, kendi muhafetini de “devlet eliyle dinin topluma egemen
kılınması” biçiminde üretmektedir. Jakobenizm, dünyanın her yerinde dinin
siyasileşmesine yol açmıştır. Barışmanın yolu, toplumsal alanın demokratik,
sivil, liberal (hürriyetçi) bir alan olduğunu kabul etmektir.
– Anayasa Mahkemesi kararları ve laikliğe bir doktrin olarak bakan
çevrelerde Türkiye’deki laikliğin batı ülkelerindeki laiklikten farklı
olacağı belirtiliyor. Gerekçe olarak da böyle bir tavrın İslâm’ın ve müslümanların
özelliklerinden kaynaklandığı söyleniyor. Bu değerlendirmelerden özgürlükleri
kısıtlayıcı bir laiklik tanımı çıkıyor. Bu görüşü nasıl değerlendiriyorsunuz?
AKYOL: Anayasa Mahkemesi’nin laiklikle ilgili yorumlarını resmi
ideolojinin tariflerine uygun buluyorum, halbuki bireysel özgürlüklere
ve liberal değerlere öncelik veren bir yorum hem daha “ileri” olur hem
toplumsal barışa daha bir katkı sağlardı. Meselenin diğer boyutu daha önemlidir:
Bizdeki resmi laik anlayış, hem İslâm’ın sosyal ve kültürel tarihini hem
Batı’nın modernleşme tarihini incelememiştir. Bu ufka sahip olmayınca da,
resmi laiklik anlayışı, tek parti devrinin resmi dogmaları, vecizeleri
içinde “geçmişi” günümüzde yaşatmaya devam ediyor.
– Laiklik Türkiye’de tarif sıkıntısı çekiyor. Anayasa Mahkemesi müteaddid
defalar laiklik tarifi yaptı. Bu tariflerde laiklik İslâm’ın karşısına
alternatif bir hayat düzeni hatta bir din olarak konuyor. Siz de bu izlenimi
ediniyor musunuz?
AKYOL: Sorun, bireysel hürriyet alanının geniş mi, dar mı olacağı
sorunudur. Bireysel hürriyet alanı geniş olacaksa dini düşünce ve hayat
tarzı gibi, ladini, hatta dinsiz düşünce ve hayat tarzı da serbest olacaktır.
İslâm tarihindeki felsefe ve “itizal” tartışmalarını, bunun kelam ve tasavvufa
bile büyük katkılar sağladığını hatırlayın. Toplumsal gelişmenin şartı
bu hürriyettir. Dogma, laik olduğu zaman dogmatizmden kurtulmuş olmayız.
– Sayın Demirel’in 1980’lerde verdiği demeçlerde laikliğin bir din
gibi algılanması konusunda kaygıları var. Buradan yola çıkarak devlet adamları
nezdinde İslâm-devlet-laiklik-demokrasi-konularının nasıl çözümlendiğini
düşünüyorsunuz?
AKYOL: Halkın seçtiği devlet adamlarıyla, bürokratik cihazın
devlet adamları arasında, genelde laiklik anlayışları çok farklı olmuştur.
Ben, Karabekir’in, Fethi Okyar’ın, Menderes’in, Özal’ın çizgisini doğru
buluyorum. Nasıl çözümlendiğini soruyorsunuz, çözümlenmiyor ki!
– Şöyle bir tartışma var: Dindarlar diyor ki; “Türkiye’de inanç özgürlükleri
kısıtlı.” Buna karşılık da; “camileriniz açık değil mi, ibadetinize engel
olan mı var?” söylemi mevcut. Siz dindarların daha çok özgürlük taleplerini
anlamsız buluyor musunuz?
AKYOL: Camiler açık öyleyse din özgürlüğü var, lafı samimiyetle
söyleniyorsa, sosyoloji alanında bir cehaletin ifadesidir. Dinin camide
kalması için söyleniyorsa, liberal hürriyetlerin reddidir. Batı’ya baksınlar,
din ve kilisenin kendisi kilisenin içinde mi kalıyor?
– Türkiye’nin İslâm ve demokrasiyi birlikte yaşatma noktasında İslâm
ülkelerine örnek olabileceği, olması iddiası var. Bunu sağlamada çok başarılı
olduğumuzu düşünüyor musunuz? Halk iradesine karşı gösterilen endişelerin
önemli bir boyutu aslında İslâm’a karşı endişeler olarak düşünülemez mi?
AKYOL: İslam ve demokrasinin birlikte yaşaması, yani rejimin
demokrasiye halk iradesine ve hürriyetlere dayanması, İslâm’ın da sivil
toplumda liberal hürriyetlere sahip olması Türkiye’nin dünyaya sunabileceği
mükemmel bir modeldi. “Refah Partisi”nin siyasi kültürsüzlüğü ile partideki
aşırılar ve “derin devlet”, Türkiye’nin bu evrensel şansını dumûra uğrattılar.
Sonunda oraya varacağımıza, başaracağımıza inanıyorum.
– Şöyle bir varsayım üzerinde düşünürsek; 70 yıl önce Cumhuriyet
kurulurken İslâm’la daha barışık bir çizgi tutturulabilir miydi? Tutturulabilseydi
Türkiye’nin bugünleri nasıl olurdu?
AKYOL: Bu son derece mümkündü. Karabekir’in Terakkiperver Partisi
bunu savunuyordu ve Osmanlı modernleşme sürecinde bu potansiyel, bu büyük
şans oluşmuştu. “İrtica” evhamıyla Terakkiperver kapatıldı. İsmet İnönü
1947’te “Terakkiperver”i kapatmakla hata ettik, demiştir. Devrim tarihleri
“Terakkiperver’in “irtica partisi” olduğunu yazıyor da, İnönü’nün bu sözünü
yazmıyor! Tek Parti ideolojisi, 1934 yılında, Osmanlı’dan beri devam eden
ve Batılılaşma yanlısı Türk Kadın Cemiyeti’ni bile kapatmıştı.
Süreç devam etseydi, bugün nasıl olurdu? Buna bilimsel değil, ancak
“analoji” yoluyla cevap verebiliriz: Türkiye Fransız modeline göre değil,
liberal iİngiliz ve ABD modeline göre bir din-devlet-toplum ilişkisi modelini
seçmiş olurdu.