* İMAM NEVEVİ ( 1233-1277)=(631-676 )
EBU ZEKERİYYÂ MUHYİDDÎN YAHYÂ İBN-İ ŞEREF EN-NEVEVÎ
Hayatı- Eserleri.
Yedinci asrın hadis bilginlerinden ve ünlü İslâm hukukçularındandır. Şam'ın bir kasabası olan Neva'da doğmuş, 646'da Şam'a gelerek asrın mümtaz şahsiyetlerinden okumuş, hadis ve fıkıh gibi İslâmî ilimlerin bütün şûbelerinde yüksek bir salâhiyet kazanmıştır.
Keskin bir zekâya ve kuvvetli bir hâfızaya mâlikti, Küçük yaşında Kur'ân-ı Kerîm'i 4,5 ayda, Et-Tenbîh adli eseri 8,5 ay zarfında ezberlemiş ve Mühezzeb'i de ezberlemiştir.
Şâfiî fıkhının gelişmesinde büyük rolü vardır. Zamânında Şâfiî mezhebini o temsil ediyordu. Usul ve fürû'da (Kur’ân,Sünnet,Fıkıh ve Ahlâk) imamdır. Sözü, Fıkıh alimleri arasında senet kabul edilmiştir. Fakihlerin tercih derecesini kazanmıştır. Hadîs ilmine ve hadîs ricâline de tam mânâsiyle vâkıftı. Nevevî, Hâlit b. Yûsuf tarîkıyla Enes bin Mâlik'den:"Bir kimse cân ü gönülden şehâdet arzu ederse fiilen şehit olmasa bile şehitlik sevâbını kazanır" meâlindeki hadîsi tahriç ile
teferrüt etmiştir. Kendisinden de Ebü'l-Feth ve İbni'l-Attâr hadîs rivâyet eder. Fıkıhda ve hadîsde nasıl bir imam ise, zühd ve takvâda da o derece ileri idi. Geceleri ibâdetle, Kur'an okumakla, eser yazmakla geçirirdi.
Dünyevi geçim bakımından hayâtı zarûret ve yokluk içinde geçti. Kimseden birşey kabul etmezdi. Pamuklu elbise giyer ve sincâbî renkte sarık sarardı. Sakalında birkaç beyaz kıl vardı. 665'de Dârü'l-hadis Reisliğine tâyin olunmuş, vefâtına kadar o vazifede kalmış ve hiçbir cihetten maaş almamıştır. Dinî tartışmalarda sekînet ve vakârını muhâfaza ederdi.
Dâima iyi ve güzel olan şeylerle emir ve fenalıktan nehyederdi. Bu vazifesini hükümdarlara, vâlîlere ve zâlimlere de ulaştırmaktan çekinmezdi. Onlara, mektup yazar, hakikati bildirir, ilahi azab ile korkuturdu.
Zehebî Tezkiretü'l-Huffâz adlı meşhur eserinde Nevevî merhumun mâ'rufu emir, münkerden nehiy hakkında hükümdarlara, vâlîlere ve ezcümle El-Muhsin Melikü'l-Ümerâ Bedreddin ve Meliki'z Zâhir'e yazdığı mektuplardan ve risâlelerden bahseder. Süyûtî merhum da Hüsnü'l-Muhâdara fî Ahbâri'z-Zâhire isimli eserinde bunlardan örnekler verir. Bâzılarını aynen naklediyor. İnsanî ve ilmî kemalâtı nefsinde toplamış olan bu zat, hayatının son günlerinde Beyt-i Mukaddes'i ziyâret ettikten sonra memleketine dönmüş, orada babasının yanında hastalanarak henüz elli yaşına varmadan 671 senesi
Recep ayının 24. gecesi Allâh'ın rahmetine kavuşmuş ve doğduğu Neva'ya gömülmüştür. Kabri halen bugün de ziyâret edilmektedir.
ESERLERİ
42 yi aşan eser bırakmıştır. Başlıcaları şunlardır:
1 -(Riyâzü's-sâlihîn min Kelâmi Seyyidi'l-Mürselin). Bu kıymetli eseri Sahîh-i Buhârî, Müslim, Sünen-i Tirmîzî,
Sünen-i Ebî Dâvud, Sünen-i Nesâî ve İmâm Mâlik'in Muvatta'ı gibi ana kaynaklardan derleyip 656 bölüm üzerine tertip ve 670 senesi Ramazân-ı şerîfinin 14. pazartesi günü tamamlamıştır. Müellif, eserin önsözünde kitabın mâhiyeti hakkında yeterli derecede bilgi vermiştir. Bu eser, Mekke'de ve Mısır'da basılmıştır. Tanınmış hadis ve tefsir âlimlerinden Muhammed Alân es-Sıddîkî tarafından ( Delîlü'l-fâlihîn li turukı Riyâzi's-Sâlihîn ) adlı sekiz ciltlik mükemmel bir şerh yazmış, 1928'de Mısır'da basılmıştır.
2 - Erbaînü'n-Nevevî: İslâm dîninin usul ve kâidelerine âit hadisleri kapsamaktadır. İslâm âlimleri bu esere lâyık olduğu önemi vermişler, birçok şerhler yazmışlardır. Nevevî'nin kırk hadîsi üzerine İbn-i Dakikı'l-İyd'in ve bizzat Nevevî'nin kendisinin de birer şerhi vardır ve her ikisi de Mısır'da basılmıştır. Metin, Şerkâvî'nin şerhiyle birlikte Mısır'da basılmıştır: Sa`dü'd-dîn Taftâzânî'nin ve Mişkâtü'l-Mesâbih şârihi Aliyyü'l-Kârî'nin, Şerkâvî'nin Arapça şerhleri meşhur ve basılmıştır. (Nûreddin İycî, Sırâcü't-Tâlibîn ve Minhâcü'lÂbidîn) adli Farsça bir şerhini yazmıştır. Rûhü'l-beyan sahibi Bursalı İsmâil Hakkı merhûmun da Türkçe basılmış bir şerhi vardır. Bu metin, Tecrîd-i Sarih tercümanlarından merhum "Ahmed Naîm Bey"
hocamız tarafından da gayet güzel bir üslûp ile dilimize çevrilmiştir.
3 - El-Minhâc: Hadisten Sahîh-i Müslim'in çok mühim bir şerhi olup beş cilt üzerine Mısır'da yayınlandığı gibi Buhârî şerhi Kastalânî'nin kenarında da basılmıştır.
4 - Sahîh-i Buhârî'ye de kısmen bir şerh yazmıştır.
5 - Et-Takrîb ve't-teysîr li ma'rifeti Süneni'l-beşîr en-nezîr: Usûl-i hadîse dâir olup İbn-i Salâh'ın Ulûmu'l-hadîs nâmındaki
kitabından özetlediği (El-İrşad) adlı eserini telhis etmiştir. Celâleddin Süyûtî'nin Tedrîbu'r-râvî fî takrîbi'n-Nevevî adlı şerhi vardır. Bir cüzü Fransızca tercümesiyle birlikte 1902 tarihinde Pâris'te basılmıştır. Burhânettin Çelebi (851), Hâfız Zeyneddin Irâkî (806), Şemsettin Simâvî (902) gibi tanınmış âlimlerin şerhleri vardır.
6 - Tehzîbü'l-Esmâ' ve'l-lûgât: Hadis ricâlinin isimlerini açıklayan ve alfabe sırasiyle tertiplenen bu eser, müellifin meşhur
ve faydalı eserlerindendir. Şeyh Abdu'r-Rahman Bestâmî (El-Kavâidü's-Seniyye) unvânı ile bu kitabı telhis etmiştir. Süyûtî merhumun bir Muhtasarı vardır. Profesör Wüstenfeld tarafindan yedi cüz üzerine Londra'da basılmıştır. Tehzîbü'l-Esmâ' Mısır'da da basılmıştır.
7 - El-İrşad: Bu eser de hadis ilmine dâirdir.
8 - Hilyetu'l-Ebrâr ve şiârü'l-Ahyar fî Telhîsi'd-Deavâti ve'l-Ezkâr) : Ezkâr-i Nevevî adıyla bilinen bu eserde, 356 bölüm
bulunmaktadır. 1306 da Mısır'da basılmıştır. Şeyh Muhammed Mekkî El-Fütûhâtü'r-Rabbâniyye ale'l-ezkâri'n-Neveviyye adlı bir şerh yazmıştır. Basılmıştır, Selâhaddin Süyûtî de Ezkârü'l-Ezkâr nâmı altında telhis etmiştir. Şahâbeddin Remlî'nin Muhtasarü'l-ezkâr'ı vardır.
9 - Et-Tibyân fî âdâbı Hameleti'l-Kur'an: Müellif bu eseri Muhtârü'l-beyan nâmiyle de kısaltmıştır. Mısır'da iki defa basıl-
mıştır. Şeyh Muhammed İbnü'l-İycî tarafından (Hadîkatü'l-beyan) adı ile Fransızcaya tercüme edilmiştir.
10 - Mekâsidü'n-Nevevî: Tevhit, ibâdet ve tasavvufa dâir olan bu eser, 1324'de Beyrut'ta ve Mısır'da basılmıştır.
11 - Minhâcü't-tâlibîn ve umdetü'I-müttakîn: En muteber Şafiî kitaplarından olan Minhâc, meşhur Şâfiî fakihlerinden Abdül-
kerim Rafii'nin, Şafiî fıkhına dâir yazılan (EI-Muharrer) adli meşhur ve mûteber eserin özetidir. Nevevî, bu eseri tenkih ve zayıf kavilleri kaldırdıktan sonra birçok ilâveler de yapmıştır. Çeşitli defa Mısır'da basıldığı gibi Fransızca tercümesiyle birlikte Profe sör Fon Denberç tarafından Leiden'de basılmıştır. Şâfiî fakihleri bu esere de lâyık olduğu ehemmiyeti vermişler, birçok şerhler yazmışlardır. Keşfü'z-zünûn müellifi otuzdan fazla şerh kaydediyor. Minhâc'-ın meşhur iki şerhi vardır. Biri Remlî'nin, diğeri İbn-i Hacer Heytemî'nindir. Remlî'nin şerhi Mısır'da, Heytemî'nin şerhi doğu ve güney doğu Anadolu ve civârında meşhurdur. Şeyh Zekeriyyâ el-Ensârî, bu eseri Menheç ismindeki eseri ile hem kısaltmış ve hem de şerh etmiştir. Minhâcü't-tâlibîn. kenarında Zekeriyyâ el-Ensârî'nin Menhecü't-tullâb'ı ile birlikte Mısır'da, Mekke'de basılmıştır.
Hatip Şirbînî'nin Minhac şerhi metin ile birlikte dört cilt üzerine ve Celâleddin Mahallî'nin Minhac şerhi de iki cilt üzerine Mısır'da basılmıştır.
12 - Ravzatu't-tâlibîn ve umdetü'l-müttakîn: Şafiî fıkhına dâir El-Vecîz'in en büyük şerhi olan Abdülkerim Râfiî'nin Fethü'l-azîz adlı eserinden tenkih edilmiştir. Ravza, Şâfiî mezhebinde i`timada şâyân kaynak eserlerdendir. İbnü'l-Mâzi Yemenî Ravzatü't-tâlib_în ünvânı altında özetlemiştir. Şeyh Bürhâneddin tarafından da telhis edilmiş ve Şâfiî ulemâsından birçokları şerhler yazmışlardır. Celâleddin Süyûtî Ravza'yı, şiir diline çevirip Felâh adını vermiştir. Ravza'yı en iyi özetleyen Şemseddin Kalyubî (849)'dir.
13 - Tashîhü't-tenbîh: Şâfiî fıkhına dâirdir. Şeyh Ebû Şîrâzî (476)'nin Şâfiîler arasında elde dolaşan meşhur ve mûteber beş kitabından biri olan Et-Tenbîh'in şerhidir. Tenbîh'in kenarında 1329'da Mısır'da basılmıştır. Et-Tenbîh, Lâtince tercümesi ile birlikte Leiden'de yayınlanmıştır.
14 - El-izâhu fi'l-menâsik: Özetlenmiş bir eserdir. Delilleri kaldırarak İbnü's-Salâh Şehrezûrî'nin kitabını telhis etmiştir. Basılmıştır. Nûreddin Aliyyü's-Sühreverdî'nin bir şerhi vardır.
15 - El-Mecmû': El-Mühezzeb'in şerhidir. Dokuz cilttir. Takıyyüddîn Sübkî'nin Tekmile'si ve Râfiî'nin Şerh-i kebîr'i ve İbn-i Hacer-i Askalânî'nin (Et-Telhîsü'l-habîr fî tahrîci ahâdîsi'r-Râfüyyi'l-kebir) ile birlikte 12 cilt üzerine Mısır'da basılmıştır.
16 - Tabakât-ı fukahâ: Te'liflerinin hepsi de çok değerli olup Nevevî merhumun ilminin faziletine şahitlik etmektedir.
Mevlâ makâmını cennet etsin!.
